روانشناسی پوشش و مصونیت

چکیده

انسان به همان اندازه که از استعدادهای شگرف و دامنه داری برخوردار است، به ازای هر استعداد، آفتی در انتظار اوست. دقیقاً چون بنایی که در بیرون آب مرتفع تر می شود به هر میزان که مرتفع تر شود، معکوس آن در آب رو به قهقرا می رود. از این رو، بیشترین ایجاد مصونیت برای انسان است که در تیررس آفت های بی شماری است، به ویژه جنس زن، به دلیل ویژگی های شخصی اش بیشتر آماج تیرهای آلوده است. مصونیت یعنی در امان ماندن استعدادهای رشد انسان برای شکوفایی.
تعبیراتی نظیر: حجاب، عفاف، پوشش، حیا و برخی از نبایدها، همگی فلش هایی است به سمت این هدف، یعنی ایجاد مصونیت.

« حیاء و عفت» در روایات

سرمنشأ، نتایج و کارکردهای حیاء را در روایات وارده از معصومین علیهم السلام ببینید:
الحیاء من الایمان. (1)
حیاء از باور داشتن حقایق سرچشمه می گیرد.
إذَا أَرَادَ اللَهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَلَاکَ عَبد نَزَعَ مِنهُ الحَیَاءَ فَإذَا نَزَعَ مِنهُ الحَیَاءَ لَم تَلفَهُ إِلَّا خَائِناً مَخُوناً فَإذَا کَانَ خَائِناً مَخُوناً نُزِعَت مِنهُ الاَمَانَه فَإِذَا نُزِعَت مِنهُ الَأمَانَه لَم تَلقَهُ إِلاَّ فَظّاً غَلِیظاً فإِذَا کَانَ فَظّاً غَلِیظاً نُزِعَت مِنهُ رِبقَه الإِیمَانِ فَإِذَا نُزِعَت مِنهُ رِبقَه الإِیمَانِ لَم تَلقَهُ إِلَّا شَیطَاناً مَلعُوناً. (2)
وقتی خداوند بخواهد زمینه بدبختی کسی را( بر اساس اراده سوء و انتخاب مسیرنادرست توسط خود او) فراهم کند، موقعیت های زندگی او به گونه ای پیش می آید که روحیه ی حیاء در او از بین می رود. وقتی حیاء او از بین رفت، به کارهای خیانت آمیز رو می آورد و وقتی این گونه شد، روحیه ی امانت داری در او از بین می رود. وقتی این روحیه از بین رفت، فردی سنگدل و خشن خواهد شد و وقتی این گونه شد، چشم او بر حقایق و ایمان بسته شده و به شیطانی لعنت شده تبدیل می گردد.
مَن حُرِمَ الحَیَاءَ فَهُوَ شَرُّ کُلُّهُ وَ إِن تَعبَّدَ وَ تَوَرَّع. (3)
فردی که بهره ای از حیاء ندارد، منشاء تمام بدی ها و ناهنجاری ها خواهد بود .
بررسی زوایای مختلف عفت در روایات وارده از معصومین علیه السلام را نیز ببینید:
العفه شیمه الأکیاس. (4)
داشتن روحیه ی عفّت، مبنای زندگی هوشمندانه است.
ثمره العفة الصیانة. (5)
نتیجه ی عفّت، داشتن زندگی سالم است.
( در ادامه حدیث جنود عقل و جهل: ) ....العِفَّةُ وَ ضِدَّهَا التَّهَتُّک... .(6)
از نیروهای عقل، روحیّه عفّت است و ضدّ آن، که از نیروهای جهل است، پرده ی روحیه زیاده خواهی است.
مولوی نیز در مثنوی می گوید:
پس کُلُوا از بهر دامِ شهوت(7) است
بعد از آن لا تُسرِفُوا آن عفت است(8)
یعنی: دستور خداوند به استفاده از نعمت ها، برای فعال سازی قوا و نیروهای انسانی است. ولی این استفاده را با توصیه به عدم زیاده روی به وسیله ی عفّت همراه کرده است.

پی‌نوشت‌ها:

1. اصول کافی، ج2، ص106.
2. اصول کافی، ج2، ص291.
3. مستدرک الوسائل، ج8،ص463.
4. مستدرک الوسائل، ج11، ص275.
5. غررالحکم، ص256.
6. اصول کافی، ج1، ص21.
7. منظور از شهوت، هرگونه میل و گرایشی است.
8. مثنوی مولوی، دفتر پنجم، ص763.

منبع مقاله: (1389)، کارگاه آموزشی نگرشی دیگر به حجاب، مشهد، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی ، معاونت تحقیق، چاپ سوم بهار 1391.

/م

 

جایگاه حجاب و عفاف در فرهنگ اسلامی

عفاف و پاکدامنی از آشکارترین نشانه های زندگی و سلامت جامعه اسلامی، و حجاب اسلامی یکی از مهم ترین نمادهای تمایز آشکار میان جوامع اسلامی و غیر اسلامی به شمار می رود. در پرتو رعایت حجاب و التزام به عفاف است که شخصیت انسانی زن حفظ و زمینه های رشد و تکامل زن و مرد در ابعاد مختلف فراهم می شود. در پرتو حجاب، پیوندها و علایق خانوادگی استحکام و دوام می یابد، امنیت و آرامش روحی و روانی به وجود می آید و حضور سالم و کارآمد زنان که نیمی از پیکره جامعه را تشکیل می دهند، در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... تضمین می شود. شاید به همین سبب باشد که «حجاب» از ضروریات دین اسلام به شمار آمده است.

بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان حوزه دین و اجتماع، یکی از ریشه های مهم مشکلات و نابسامانی های جوامع را، فقدان یا ضعف حیا و عفاف می دانند و در نگاه کلی، می توان اساسی ترین علل فساد و نابودی جوامع و انحراف از مسیر اصیل و ناب پیامبران الهی را، یکی فراموش کردن عبادت و عبودیت و دیگری پیروی از شهوات نام برد، که هر دو با بی بند و باری جنسی و کنار گذاردن حیا و عفاف و نماد روشن آن؛ یعنی حجاب، ارتباط مستقیم دارد. قرآن کریم می فرماید:

( فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصّلاةَ وَ اتّبَعُوا الشّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیّا) [1]؛

«آنگاه پس از آنان جانشینانی به جای ماندند که نماز را تباه ساختند و از هوس ها پیروی کردند و به زودی سزای گمراهی خود را خواهند دید».

بدین سان، اقوامی که از دین خدا و آموزه های وحیانی پیامبران خود اطاعت نکردند و به جای آن، پیروی از شهوات را که در رأس همه آنها شهوات جنسی و فساد اخلاقی است، برگزیدند، همواره محکوم به هلاکت و نابودی بوده اند.

در دوره اسلامی نیز به گواهی تاریخ، یکی از عوامل مؤثر در افول حکومت مسلمانان در اندلس، رواج می گساری، زن بارگی و خریداری کنیزکان آوازه خوان و در یک کلام، رواج بی بندوباری جنسی و به فراموشی سپرده شدن ارزش های اسلامی همچون: حجاب، عفاف، حیا و ... از سوی فاتحان این سرزمین بود.[2]